- 30 พ.ย. 2560
“การเตรียมพานขันหมากตามแบบประเพณีไทย”ที่คู่บ่าว-สาวควรรู้!!…มีอะไรบ้างในขบวนขันหมาก? การจัดลำดับขบวนขันหมากไทยจัดอย่างไร?
บทความนี้ผู้เขียนขอนำเกร็ดความรู้เรื่องการจัดขบวน "ขันหมากเอก" และ "ขันหมากโท" มาเสนอให้ท่านผู้ชมที่กำลังจะเข้าพิธีแต่งงานในเร็วๆนี้ ได้ศึกษาเอาไปเป็นแบบอย่างแนวทางในการจัดขันหมากตามแบบฉบับชาววังเป๊ะ!! ซึ่งเป็นที่นิยมอย่างแพร่หลาย เชิญรับชมได้ดังต่อไปนี้ค่ะ…
ประเพณีไทยการจัดขันหมากงานแต่งงาน ในขบวนจะแบ่งออกเป็น "ขันหมากเอก" และ "ขันหมากโท" ติดตามด้วยเหล่าบริวารขันหมาก
ส่วนรูปตามแบบฉบับฝีมือชาววังที่นิยมทำกันนั้น มี 2 แบบ คือ แบบใช้พลูจีบ กับ แบบที่ไม่ใช้พลูจีบ โดยทั้ง 2 แบบ จะใส่หมากพลูเป็นจำนวนคู่ อย่าง คู่ 4 หรือ คู่ 8 นำมาจัดเรียงให้สวยงาม สาเหตุที่ต้องมีการใส่หมากพลูลงไปในพานขันหมาก ก็เพราะในสมัยก่อนนิยมกินหมาก จึงมีการใช้หมากพลูเป็นเครื่องต้อนรับ เพื่อแสดงไมตรีจิต และหมายถึงความยินดีต้อนรับอย่างเป็นกันเองด้วยไมตรีจิต ซึ่งนอกจากพานขันหมากเอกแล้ว ยังมีพานต่างๆ ที่ฝ่ายชายจะต้องเตรียมทั้งหมดเพื่อแห่ในขบวนขันหมาก
ดังนี้ค่ะ
พานขันหมากเอก ประกอบด้วย
1 พานขันหมาก เป็นพานของฝ่ายชายเชิญมาที่บ้านฝ่ายหญิง ประกอบด้วย พลู 2 พาน ในพานจะมี หมาก 8 ผล, พลู 4 เรียง ๆ ละ 8 ใบ, ถุงเงิน 2 ใบ, ถุงทอง 2 ใบ ข้างในบรรจุ ถั่วเขียว, งาดำ, ข้าวเปลือก, ข้าวตอก และซองเงิน 1 ซอง
2 พานต้นกล้วย 1 คู่ ต้นอ้อย 1 คู่ เพื่อสื่อถึงให้คู่บ่าวสาวทำมาค้าขายเจริญรุ่งเรือง นอกจากนี้ ต้นกล้วยยังหมายถึงให้มีลูกเต็มบ้านหลานเต็มเมือง ทั้งนี้ ส่วนใหญ่แล้วจะใช้เป็นต้นเล็กนำมาให้เฒ่าแก่ฝ่ายเจ้าบ่าวเป็นคนถือ
3 พานเชิญขันหมาก เป็นพานของฝ่ายหญิง เมื่อขบวนขันหมากมากถึงบ้านฝ่ายหญิง และผ่านประตูเงินประตูทองมาแล้ว ฝ่ายหญิงก็จะลงมาเชิญขันหมากเข้าบ้าน
4 พานแหวนหมั้น ใช้สำหรับใส่แหวนหมั้นของทั้งเจ้าบ่าวและเจ้าสาว (ใช้พานขนาดเล็กซึ่งจะมีการออกแบบที่รองแหวนด้วยการจัดประดับพานด้วยดอกไม้ เพื่อความสวยงาม)
5 พานขนม ใส่ขนมมงคล 9 อย่าง ได้แก่ ทองหยิบ ทองหยอด ฝอยทอง ทองเอก จ่ามงกุฎ เสน่ห์จันทร์ ลูกชุบ ขนมกง ขนมชั้น
6 พานสินสอด ทองหมั้น ไว้สำหรับใส่เงิน ทอง เพชร นาค ของหมั้น ไว้อาจจะใส่รวมไว้ใน 1 พาน หรือถ้าเยอะมากๆ อาจแยกเป็น 2 พานก็ได้ เมื่อใส่เงินทองเรียบร้อยแล้ว ใส่ใบเงิน ใบทอง ใบนาค กลีบดอกไม้ พวกกุหลาบ ดาวเรือง บานไม่รู้โรย ดอกมะลิ ดอกรัก หรือดอกไม้มงคลอื่นๆ และใส่ถุงเงิน ถุงทอง ลงไปด้วย โดยพานนี้จะคลุมผ้าเอาไว้ ส่วนใหญ่จะใช้ผ้าลูกไม้คลุม
7 พานธูปเทียนแพ ไว้สำหรับบูชาพระรัตนตรัย กราบไว้พ่อ แม่ ขอพรจากสิ่งศักดิ์สิทธิ์ และขอพรจากผู้ใหญ่
8 พานสำหรับไหว้ผู้ใหญ่ สมัยก่อนจะใช้พานธูปเทียนแพเท่านั้น แต่ในปัจจุบันจะแบ่งออกเป็น 2 ส่วน คือ ส่วนแรกเป็นผ้าขาวสำหรับนุ่ง 1 ผืน และผ้าสำหรับห่ม 1 ผืน เทียน และธูปหอม ดอกไม้ 1 กระทง อันนี้สำหรับเซ่นไหว้บรรพบุรุษที่ล่วงลับไปแล้ว แต่ถ้ายังมีชีวิตอยู่ไม่ต้องจัดพานดังกล่าว แต่จะจัดในส่วนที่สอง คือสำรับที่จะใช้ไหว้ ญาติผู้ใหญ่ พ่อและแม่ของทั้งสองฝ่าย โดยการใช้ผ้าขาวสำหรับนุ่งและผ้าห่ม อย่างล่ะ 1 ผืน หรือจะใช้เสื้อผ้า หรือของอื่น ๆ แทนก็ได้ แต่ไม่ต้องใช้ธูปเทียนและดอกไม้
9 ร่มสีขาว 2 คัน ให้เถ้าแก่ถือ
10 ช่อดอกไม้เล็กๆ สำหรับเจ้าบ่าวถือ
พานขันหมากโท ประกอบด้วย
1 พานขนมมงคล 9 อย่าง ได้แก่ ทองหยิบ ทองหยอด ฝอยทอง ทองเอก จ่ามงกุฎ เสน่ห์จันทร์ ลูกชุบ ขนมกง ขนมชั้น หรืออาจะเป็นขนมมงคลอย่างอื่นก็ได้ แต่จะไม่นิยมใช้ ขนมต้มแดง ต้มขาว เพราะเป็นขนมที่ใช้ในการทำพิธีทางไสยศาสตร์
2 พานไก่ต้ม หมูนอนตอง
3 พานวุ้นเส้น 1 คู่
4 พานมะพร้าว 1 คู่
5 พานกล้วยหอม (จำนวนหวีต้องเป็นคู่) และส้ม 1 คู่
6 พานส้มโอ 1 คู่
7 พานชมพู่ 1 คู่
8 พานขนมเสน่ห์จันทร์ หรือขนมเปี๊ยะ 1 คู่
9 พานขนม เพื่อแจกให้ญาติผู้ใหญ่ ตามจำนวนที่ต้องการแจก จะใช้ขนมอะไรก็ได้ แล้วแต่ความเชื่อแต่ละบ้าน
พานเครื่องเซ่นไหว้บรรพบุรุษ ประกอบด้วย
1 ธูป 5 ดอก เทียน 2 เล่ม
2 มะพร้าวอ่อน 1 คู่
3 กล้วยน้ำว้า 2 หวี
4 ไก่ต้ม 1 ตัว
5 หมูนอนตอง 1 ที่
6 เหล้า 1 คู่
7 ผ้าขาว 1 พับ (ประมาณ 4 ศอก หรือ 2 เมตร)
ลำดับการจัดขบวนขันหมากไทย {ประเพณีการแต่งงานแบบไทย}
1 เริ่มขบวนเริ่มจากเจ้าบ่าวอยู่หน้าสุดของขบวน ตามด้วย เฒ่าแก่และเด็กนำขันหมาก(เด็กผู้ชาย) เมื่อเดินมาใกล้ถึงบ้านเจ้าสาว เฒ่าแก่ก็จะออกมารับหน้า ถือว่าเป็นตัวแทนเจ้าบ่าว โดยเจ้าบ่าวถือช่อดอกไม้ พวงมาลัย หรือพานธูปเทียนแพรก็ได้
2 เจ้าบ่าวถือช่อดอกไม้เล็กๆ หรือพานธูปเทียนแพรก็ได้ ซึ่งเมื่อเริ่มแห่ ขบวนตอนแรกเจ้าบ่าวขบวนอยู่หน้าสุดของขบวน ตามด้วย เฒ่าแก่ ส่วนต้นกล้วยและต้นอ้อยที่เดินตามเจ้าบ่าวมานั้น เมื่อขบวนเคลื่อนย้ายมาถึงหน้าบ้านแล้ว ให้มาอยู่หลังสุด ก่อนขบวนรำ
3 คนถือซองเงิน เป็น พ่อแม่ หรือผู้ใหญ่ของเจ้าบ่าว
4 คู่ต้นกล้วย ต้นอ้อย
5 ขันหมากเอก ให้ญาติผู้ใหญ่ถือ
6 คู่ขันหมากพลู
7 พานขันหมากเงินสินสอด พานทองหมั้น
8 พานแหวนหมั้น พานธูปเทียนแพ
9 พานคู่ผ้าไหว้
10 ขันหมากโท ให้ญาติหรือเพื่อนเจ้าบ่าวถือ
11 พานคู่ขาหมู
12 พานคู่วุ้นเส้น
13 พานคู่มะพร้าว
14 พานคู่กล้วยหอม ส้ม ชมพู่
15 พานคู่ส้มโอ
16 พานคู่ขนมมงคล 9 อย่าง
17 พานคู่ขนมเสน่ห์จันทร์ หรือขนมเปี๊ยะ
18 พานคู่ขนมกล่อง
19 ปิดท้ายด้วยขบวนรำ
จะเห็นว่ากว่าจะจัดขบวนขันหมากตามแบบประเพณีไทย เพื่อไปสู่ขอฝ่ายเจ้าสาวนั้นมีขั้นตอนค่อนข้างเยอะ ปัจจุบันอาจปรับเปลี่ยนไปตามยุคสมัย แต่อย่างไรก็เป็นการรักษาประเพณีที่ปฏิบัติสืบทอดตามกันมา
ขอขอบคุณท่านผู้เป็นเจ้าของเครดิตภาพที่ผู้เขียนได้นำมาจาก (อินเตอร์เน็ต)เพื่อใช้ในการแสดงประกอบเนื้อหาสาระข้อมูลนี้ค่ะ..และขอขอบคุณแหล่งที่มาของภาพและข้อมูลจาก:วิกิพีเดีย,เวดดิ้งอินเลิฟ,และข้อมูลเพิ่มเติม(บางส่วน)จาก :อินเตอร์เน็ตค่ะเรียบเรียงโดย: โชติกา พิรักษา และ ศศิภา ศรีจันทร์ ตันสิทธิ์