“พล.ต.ผดุง” รองแม่ทัพภาค 3 ชี้แนวทางจัดการน้ำแบบก้างปลา ช่วยสุโขทัยพ้นน้ำท่วมซ้ำซาก

“สุโขทัย” ประสบปัญหาน้ำท่วม-น้ำแล้งซ้ำซากมาอย่างยาวนาน ด้วยลักษณะทางกายภาพของพื้นที่เอง ที่เป็นพื้นที่ลาดเอียงทางทิศเหนือและตะวันตก เมื่อฝนตกน้ำจึงไหลบ่าลงมาตามคูคลองเหมือนก้างปลา สู่ทิศตะวันออกลงมายังพื้นที่ราบลุ่มริมแม่น้ำยม ที่มีลักษณะเป็นแอ่งกระทะรับน้ำในช่วงฤดูฝน จึงทำให้พื้นที่รับน้ำนี้เสมือนบึงขนาดใหญ่ กินอาณาบริเวณกว้างตั้งแต่ อ.คีรีมาศ อ.กงไกรลาศ ไปจนถึง อ.บางระกำ จ.พิษณุโลก

 

 

บรรพชนสุโขทัยจึงได้เลือกทำเลที่ตั้งเมืองสุโขทัยโบราณบนพื้นที่สูง ซึ่งปรากฏข้อความในศิลาจารึกหลักที่ 1 ด้านที่ 2 บรรทัดที่ 33-34 ความว่า “เบื้องตะวันโอกเมืองสุโขทัยนี้ มีพิหารปู่ครู มีทะเลหลวง” สื่อความหมายถึงเมืองใหม่สุโขทัยเลือกตั้งเมืองกันอยู่ในทะเลหลวงโบราณนั่นเอง ซึ่งตามธรรมชาติแล้วน้ำท่วมทุ่งจะทยอยไหลระบายออกจากพื้นที่ไปเมื่อหมดฤดูฝน ถ้าไม่มีการกักเก็บก็จะพบกับความแล้งทันที เมื่อยังไม่มีระบบการบริหารจัดการน้ำที่ดี พื้นที่สุโขทัยจึงต้องประสบกับอุทกภัยที่รุนแรงในฤดูน้ำหลาก และขาดแคลนน้ำทำการเกษตรในช่วงฤดูแล้ง ซ้ำซากอยู่เช่นนี้ จนกระทั่งเมื่อวันที่ 12 ธันวาคม 2535 พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช (ร.9) ได้พระราชทานพระราชดำริ ความว่า “แม่น้ำยมในฤดูฝนมีน้ำมาก ในฤดูแล้งเกือบไม่มีน้ำ ให้พิจารณากั้นน้ำเป็นช่วงๆ แล้วผันน้ำเข้าคลองที่มีอยู่ตามธรรมชาติ ทั้งฝั่งซ้ายและฝั่งขวาของแม่น้ำยม แล้วขุดลอกในลำธารส่งน้ำไปเก็บกักไว้ตามหนองบึงธรรมชาติได้”

พล.ต.ผดุง  ยิ่งไพบูลย์สุข รองแม่ทัพภาคที่ 3 ผู้รับสนองงานโครงการอันเนื่องมาจากพระราชดำริ เปิดเผยว่า จากการได้ลงพื้นที่ศึกษาปัญหาเรื่องน้ำใน จ.สุโขทัย มานานกว่า 2 ปี พบว่าระบบชลประทานโบราณสมัยสุโขทัย นั้นเป็นโครงการขนาดเล็ก เป็นการอยู่ร่วมอย่างพึ่งพาอาศัยกัน เช่น เมื่อน้ำหลากมาก็หาปลา และกักเก็บน้ำไว้ใช้ในตระพังต่างๆ เมื่อน้ำมากเกินปริมาณที่ต้องการก็ผันเบี่ยงทางน้ำไปลงคลองต่างๆที่เหมือนกับก้างปลา โดยมีแม่น้ำยมเป็นแกน ซึ่งจะช่วยกระจายน้ำออกสู่พื้นที่รับน้ำ ทั้งฝั่งซ้ายและขวาของแม่น้ำยม การกระจายน้ำได้มากก็หมายถึงระดับน้ำและความรุนแรงจะลดลง

แต่สิ่งที่เป็นปัญหาในปัจจุบันก็คือ ความไม่เข้าใจและความพยายามฝืนธรรมชาติ โดยการปิดกั้นการกระจายน้ำทั้งคูคลองหนองบึงที่มีอยู่ ทำให้ระดับน้ำยมสูงขึ้นจนทำให้ตลิ่งแตกพังลงในจุดที่บอบบาง แล้วก็สร้างความเสียหายทางเศรษฐกิจอย่างมหาศาล ทั้งนี้ ปัญหาการกระจายน้ำของสุโขทัยมีทั้ง 2 ฝั่งแม่น้ำยม โดยฝั่งขวา (ทิศตะวันตก) มีอ่างเก็บน้ำหลายแห่งในพื้นที่ อ.บ้านด่านลานหอย นั้นไม่สามารถใช้การได้ เช่น อ่างเก็บน้ำห้วยไคร้ อ่างเก็บน้ำท่าพระลอ และมีน้ำค้างทุ่งจาก อ.ศรีสัชนาลัย ไม่สามารถระบายลงแม่น้ำยมที่ประตูน้ำแม่โจนได้ จึงต้องไหลไปสมทบกับน้ำค้างทุ่งหนองป่าตอ อ.สวรรคโลก ซึ่งก็ไม่มีคูคลองใดระบายน้ำลงสู่แม่น้ำยมได้อีก จึงต้องไหลไปสมทบกับน้ำค้างทุ่ง อ.ศรีสำโรง ซึ่งมีคลองตาดินและอีกหลายแห่ง ที่ไม่สามารถระบายลงแม่น้ำยมได้เช่นกัน จึงทำให้มีมวลน้ำมหาศาลที่ต้องบริหารจัดการ และมีความเสี่ยงสูงเมื่อน้ำทั้งหมดนี้ต้องไหลผ่านตัวเมืองสุโขทัย ผ่านคลองทางไม้ และโครงการทุ่งทะเลหลวง ซึ่งถ้าหากมีการระบายน้ำจากประตูระบายน้ำบ้านหาดสะพานจันทร์ ลงมาสู่แม่น้ำยมสายหลัก ผสานน้ำป่าจากลำน้ำแม่ลำพัน ก็จะเสมือนดั่งการเทโอ่งใส่กระทะ

ด้านฝั่งซ้าย (ทิศตะวันออก) สามารถผันน้ำยมสายหลักไปสู่แม่น้ำน่าน ที่คลองหกบาท แต่ยังไม่มากนัก ทว่ามีการสำรวจพบคลองอีกหลายแห่งที่จะสามารถช่วยระบายน้ำ ให้กระจายออกสู่ทุ่งทางทิศตะวันออกได้ เช่น คลองยม คลองวังยายมาก คลองตะวัน ที่อยู่เหนือประตูระบายน้ำบ้านหาดสะพานจันทร์ในพื้นที่ อ.ศรีสัชนาลัย และคลองโบราณต่างๆ ไล่ลงมาจนถึง อ.เมืองสุโขทัย ก็มีอีกหลายคลองที่ปัจจุบันไม่สามารถใช้การได้

“บึงใหญ่” สามารถเติมน้ำได้จากแม่น้ำยม และที่น่าจะเป็นหลักคือ แม่น้ำยมสายเก่า ต.ปากน้ำ อ.สวรรคโลก เติมได้ตลอดแม้ปลายฤดูแล้ง จะเป็นการแก้ปัญหาแล้ง-ท่วมพื้นที่ฝั่งซ้ายแม่น้ำยม เพราะไม่ต้องส่งน้ำระบายผ่านตัวเมืองสุโขทัย ทว่าแนวทางส่งน้ำดังกล่าวยังไม่ได้ทำการเปิดขุดลอก ให้สามารถระบายน้ำได้เต็มประสิทธิภาพ

พล.ต.ผดุง กล่าวอีกว่า โครงการประตูระบายน้ำบ้านหาดสะพานจันทร์ จะเป็นกลไกหลักในการควบคุมการปล่อยน้ำลงสู่แม่น้ำยมในปริมาณที่เหมาะสม และถ้าสามารถรื้อฟื้นคูคลองก้างปลาได้ ก็จะสามารถระบายน้ำจากฝั่งตะวันตกลงแม่น้ำยมได้ เพื่อลดความเสี่ยงน้ำท่วมเมือง ในส่วนของฝั่งตะวันออกจะต้องเสริมประสิทธิภาพการกระจายน้ำ เพราะเป็นพื้นที่ดินดีอุดมสมบูรณ์ เหมาะสมแก่การเพาะปลูก จะมีประโยชน์ต่อการเกษตรมาก โดยต้องทำเป็นเซท เช่น การรื้อฟื้นขุดลอกคูคลองที่ตื้นเขินให้กลับมาใช้ได้ รวมถึงขุดลอก หรือแก้ไขประตูน้ำ ฝาย สะพานต่างๆ เพื่อให้การระบายน้ำทำได้ดีขึ้น ก็จะสามารถกระจายน้ำจากแม่น้ำยมสายหลักได้เป็นอย่างดี แนวความคิดดังกล่าวนี้ คือ ความพอดีตามแนวพระราชดำริ ของพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช พระผู้ปรารถนาความอยู่ดีกินดีอย่างพอเพียงในหมู่พสกนิกรชาวไทย สอดคล้องกับแนวทางชลประทานโบราณของบรรพชนสุโขทัย ซึ่งคนสามารถอยู่ร่วมกับธรรมชาติได้อย่างมีความสุข

ข่าว  ภูเบศวร์  ฝ้ายเทศ ผู้สื่อข่าวภูมิภาค สำนักข่าวทีนิวส์ จ.สุโขทัย (ขอบคุณภาพ/ข้อมูลจาก สุพจน์ นาครินทร์)