"หมอเจด" เตือนเอง "เท้าบวม เส้นเลือดปูด" ผู้สูงอายุระวังด่วน

"หมอเจด" นพ.เจษฎ์ บุณยวงศ์วิโรจน์ รองผู้อำนวยการโรงพยาบาลมหาราช นครราชสีมา ได้ออกมาโพสต์ข้อความระบุว่า 

หลายคนน่าจะเห็นข่าว ประธานาธิบดีสหรัฐฯ “โดนัลด์ ทรัมป์” ข้อเท้าบวม

ต่อมาก็มีรายงานว่าเขาเป็นโรคที่ชื่อว่า “หลอดเลือดดำบกพร่องเรื้อรัง” หรือ Chronic Venous Insufficiency (CVI)

พอได้ยินชื่อโรคนี้ หลายคนอาจไม่ได้สนใจ แต่จริงๆแล้ว มันเป็นโรคที่พบได้บ่อยมาก

โดยเฉพาะคนที่ยืนนาน ๆ นั่งนาน ๆ น้ำหนักเกิน หรือมีกรรมพันธุ์ และที่สำคัญมันมีวิธีดูแลและป้องกันได้ด้วย

วันนี้เลยอยากอธิบายให้ฟังว่า ว่า CVI จริง ๆ แล้วคืออะไร มีกี่ระยะ

แตกต่างจากเส้นเลือดขอดยังไง ใครที่เสี่ยงเป็นบ้าง แล้วถ้าปล่อยไว้ไม่ดูแลเลยจะเกิดอะไรขึ้น

1. CVI คืออะไร

ถ้าจะเล่าแบบง่าย ๆ เลยนะ CVI ย่อมาจาก Chronic Venous Insufficiency

หรือแปลไทย ๆ ว่า “หลอดเลือดดำขาทำงานไม่ดีเรื้อรัง”

ฟังแล้วเหมือนโรคร้ายแรง แต่จริง ๆ คือ เลือดมันไหลกลับขึ้นหัวใจไม่ไหลลื่นเหมือนเดิม เลยค้างอยู่ที่ขา

ลองนึกภาพท่อน้ำที่วาล์วรั่ว น้ำก็จะย้อนลงมา ไม่ขึ้นไปตามท่อ พอเป็นนาน ๆ น้ำก็คั่งจนท่อบวม แตก หรือเสียหาย ร่างกายเราก็เหมือนกันครับ

หลายคนอาจตกใจตอนเห็นข่าวว่า ทรัมป์เป็น CVI แล้วก็เผลอคิดว่า “โอ้โห ต้องตัดขาแน่ ๆ”

แต่จริง ๆ ไม่ใช่เลยครับ โรคนี้มันค่อย ๆ เป็นทีละขั้น และมีวิธีดูแลเยอะมาก ถ้ารู้ทันตั้งแต่เนิ่น ๆ เราก็อยู่กับมันได้แบบปกติ

ตัวปัญหาหลัก ๆ คือ “ลิ้นหลอดเลือดดำ” มันเสื่อม ทำให้ปิดไม่สนิท เลือดเลยย้อนลงล่าง

พอเราเดินหรือยืนนาน ๆ เลือดกดลงขามาก ๆ ก็จะเริ่มมีอาการขาหนัก ปวดตึง บวม และถ้าปล่อยยาว ๆ อาจลามไปถึงขั้นผิวคล้ำ แข็ง หรือกลายเป็นแผลได้

2. อาการ CVI ไล่ตามระยะ

โรคนี้ไม่ได้โผล่มาปุ๊บแล้วแย่สุดเลย มันค่อย ๆ ไต่ระดับ ความน่ากลัวก็จะเพิ่มขึ้น

แบบนี้เราเรียกว่า CEAP classification ถ้าพูดแบบอธิบายง่ายๆก็คือ

•C0: ยังไม่เห็นอะไรที่ผิว แต่จะเริ่มรู้สึกขาหนัก ๆ ปวด ๆ เวลายืนนาน เดินนาน

•C1: เริ่มมีเส้นเลือดฝอยแดง ๆ เหมือนใยแมงมุม หรือเส้นม่วง ๆ ใต้ผิว

•C2: เส้นเลือดขอดโป่งนูน เห็นเป็นเส้นเขียว ๆ โผล่ขึ้นมา หลายคนเริ่มเครียดตรงนี้เพราะมันไม่สวย

•C3: ขาบวม โดยเฉพาะช่วงเย็น ๆ หลังยืนนาน เช้ามักจะยุบ

•C4: ผิวคล้ำ แข็ง หรือหนาตึง เหมือนเป็นสัญญาณไฟแดงบอกว่าเลือดคั่งเยอะแล้ว

•C5: เคยมีแผลเรื้อรัง แต่ตอนนี้หายแล้ว ทิ้งรอยแผลเป็นไว้

•C6: แผลเรื้อรังยังอยู่ หายยาก เจ็บ และน่ารำคาญมาก

คนส่วนใหญ่มักจะมาตอนมีเส้นเลือดขอดหรือบวมแล้ว แต่ต้องเน้นเลยว่า

ไม่ใช่ว่าทุกเคสจะจบด้วยการตัดขา ส่วนมากถ้าเจอตั้งแต่เนิ่น ๆ แล้วดูแล มันก็คุมได้ ไม่ได้ถึงขั้นโหดร้ายแบบที่กลัวกัน

3. CVI ต่างกับเส้นเลือดขอดยังไง?

คำถามนี้โคตรฮิตเลย “เส้นเลือดขอดกับ CVI คือโรคเดียวกันใช่มั้ย?” คำตอบคือ ไม่ใช่ แต่มีความเกี่ยวข้องกัน

•เส้นเลือดขอด (Varicose veins) = แค่เส้นเลือดที่โป่ง นูน เห็นชัด ๆ

•CVI = โรคหลอดเลือดดำทำงานไม่ดีเรื้อรัง ซึ่งมีหลายระดับ ตั้งแต่เส้นเลือดฝอยแตก ขาบวม ผิวคล้ำ ไปจนถึงแผล

พูดง่าย ๆ ว่า เส้นเลือดขอดคือหนึ่งในอาการของ CVI (อยู่ในระดับ C2) คนที่มีเส้นเลือดขอดบางคนอาจไม่มีปัญหาอื่นเลย

แค่ไม่สวยเฉย ๆ แต่ถ้าปล่อยไปก็เสี่ยงพัฒนาไปเป็น CVI ระยะที่หนักขึ้นได้

ในทางกลับกัน บางคนเป็น CVI แต่ไม่มีเส้นเลือดขอดให้เห็นชัด ๆ ก็มีนะ เหลือแค่บวมกับรอยดำที่ข้อเท้า นี่แหละที่ทำให้หลายคนไม่รู้ว่าตัวเองมีปัญหาอยู่แล้ว

4. ใครเสี่ยงบ้าง แล้ววิธีป้องกันยังไง

จริง ๆ กลุ่มเสี่ยงมีเยอะกว่าที่คิด ไม่ได้มีแต่ผู้สูงอายุอย่างเดียว

•คนที่ต้องยืนหรือเดินทั้งวัน เช่น ครู พยาบาล พนักงานขาย

•คนนั่งนาน ๆ อย่างมนุษย์ออฟฟิศนั่งจ้องคอมวันละ 8 ชั่วโมง

•ผู้หญิงตั้งครรภ์ → ฮอร์โมนเปลี่ยน + มดลูกกดเส้นเลือด

•คนอ้วน น้ำหนักกดขามาก ทำให้แรงดันสูง

•มีพันธุกรรม ถ้าพ่อแม่เป็น โอกาสสูงกว่าคนทั่วไป

•อายุเยอะ ลิ้นหลอดเลือดดำก็เสื่อมไปตามวัย

แล้วจะป้องกันยังไง? หลักๆที่ต้องทำคือ ใช้กล้ามเนื้อน่องให้เยอะที่สุด

เพราะมันคือปั๊มธรรมชาติที่ดันเลือดกลับหัวใจ

•ยกส้นเท้าขึ้นลงบ่อย ๆ เวลานั่งนาน ๆ

•เดินให้มาก อย่าอยู่นิ่งเกิน 1 ชั่วโมง

•มีเวลาว่างก็ยกขาสูง ลดแรงกด

•คุมอาหาร คุมน้ำหนัก

•ถ้าเสี่ยงสูงหรือเริ่มมีอาการแล้ว → ใส่ถุงน่องการแพทย์ช่วยได้เยอะมาก

แต่ก็ควรปรึกษาหมอก่อนใส่นะครับ

สิ่งที่สำคัญคือ ไปพบหาหมอเมื่อมีอาการผิดปกติ

ถ้าเริ่มมีแผล บวมไม่ยุบ สีผิวเปลี่ยน ควรรีบไปตรวจเพื่อหาสาเหตุจริงๆ และรักษาถูกจุดนะ

5. ภาวะแทรกซ้อนที่น่ากลัวที่สุด

หลายคนพอได้ยิน CVI ก็กังวลว่าจบที่ “ต้องตัดขา”

แต่จริง ๆ สิ่งที่น่ากลัวที่สุดคือ “แผลเรื้อรัง ร่วมกับการติดเชื้อ”

เลือดที่คั่งอยู่ทำให้ผิวขาดออกซิเจน ทำให้ผิวคล้ำ ผิวแข็ง

สุดท้ายเป็นแผลเรื้อรัง (venous ulcer) แผลพวกนี้หายโคตรยาก

บางคนรักษาเป็นปี ๆ ก็ไม่หาย แถมเจ็บมากจนใช้ชีวิตลำบาก ถ้าแผลติดเชื้อแล้วลามถึงขั้นเนื้อตาย (necrosis) แบบนี้แหละที่เรียกน่ากลัว หมอต้องพิจารณาตัดขาเพื่อรักษาชีวิต

อีกอย่างที่ต้องระวัง คือ DVT หรือ Deep Vein Thrombosis ภาษาไทยก็คือ “ลิ่มเลือดอุดตันในหลอดเลือดดำลึก”

พูดง่าย ๆ ก็คือ เลือดที่มันคั่ง ๆ อยู่ขา ไม่ไหลเวียนดี มันจับตัวกันกลายเป็นก้อนเลือด พออุดหลอดเลือดก็ทำให้เจ็บ บวม แดง ร้อนตรงขา

สิ่งที่น่ากลัวจริง ๆ ไม่ใช่ตอนมันก่อตัวอยู่ที่ขา แต่คือ ถ้าลิ่มเลือดดันหลุดลอยขึ้นไปตามกระแสเลือด แล้วไปติดที่ปอด

แบบนี้แหละครับที่เราเรียกว่า pulmonary embolism หรือ “เส้นเลือดในปอดอุดตัน”

อาการอาจเกิดแบบเฉียบพลัน หายใจไม่ออก เจ็บหน้าอก หน้ามืด เป็นลม และบางรายก็เสียชีวิตได้เลย

ฝากด้วยนะครับ CVI ไม่ได้หมายความว่าทุกคนต้องตัดขา แต่ก็ไม่ใช่เรื่องเล็กที่ควรมองข้าม

เพราะถ้าปล่อยไว้เรื่อย ๆ มันมีโอกาสลามไปถึงขั้นแผลเรื้อรัง การติดเชื้อ หรือมีลิ่มเลือดอุดตันได้

ซึ่งถ้าเรารู้ตัวเร็ว ปรับวิถีชีวิตง่าย ๆ เช่น ขยับตัวบ่อย ๆ ไม่ปล่อยให้นั่งนิ่งนานเกินไป โดยเฉพาะคนที่ทำงานออฟฟิศ

หรือคนที่ทำงานหนักแบบทรัมป์คุมอาหาร คุมน้ำหนัก

หรือถ้าใครเสี่ยงมากก็ใส่ถุงน่องการแพทย์เข้าไปช่วย ก็สามารถคุมอาการและลดความเสี่ยงได้เยอะเลย

เพราะงั้น ถ้าใครเริ่มสังเกตว่าตัวเอง ขาบวม หน่วง ปวดตึง หรือเห็นเส้นเลือดปูด ๆ ขึ้นมา อย่าคิดว่าเป็นเรื่องเล็ก ๆ แล้วปล่อยผ่านไปนะครับ

ลองหันมาดูแลตัวเองตั้งแต่เนิ่น ๆ ดีกว่า และถ้าอาการยังไม่ดีขึ้น ก็ควรไปพบหมอเพื่อหาทางแก้ไข จะได้ไม่ปล่อยไว้นะ